حساب کاربری

یا

حداقل 8 کاراکتر

توضیح کامل پالایش نفت خام و بررسی فرآیند تقطیر نفت خام

پالایش نفت خام و فرآیند های آن (Petroleum Refining) در واقع انجام یک سری تغییرات فیزیکی و شیمیایی بر روی محصول ورودی پالایشگاه که نفت خام است و تبدیل آن به محصولات خروجی یا فرآورده های نفتی می‌­باشد. هدف از پالایش نفت خام تبدیل ماده­ کم فایده و غیر قابل استفاده نفت خام، به فرآورده های نفتی با کیفیت و مورد تقاضای بازار و مصرف کنندگان است.

پالایشگاه (Petroleum Refinery) مجموعه ای از امکانات و تجهیزات است که باهم مرتبط بوده و عمل پالایش نفت خام را انجام می­‌دهند. پالایشگاه ها شامل انواع مختلفی بر اساس ساختار و مواد تولیدی هستند. همچنین هر پالایشگاه خود شامل بخش های مختلفی است که هرکدام وظیفه­ خاصی در راستای تولید و بهبود کیفیت فرآورده های نفتی بر عهده دارند.

در یک پالایشگاه نفت با توجه به حساسیت کار و نیاز به دانش و تخصص، مهندسان مختلفی در رشته های مکانیک، فرایند، شیمی، نفت، انرژی، برق، کامپیوتر، ایمنی وغیره فعالیت می­‌کنند.

پالایش نفت خام

 

انواع پالایشگاه ها

به طور کلی می­توان پالایشگاه ها را از لحاظ محصولات تولیدی به سه دسته­ زیر تقسیم نمود:

  1. پالایشگاه های سوخت. که متداول ترین نوع پالایشگاه هستند و هدف آن­ها تولید سوخت های رایج مانند بنزین، گازوییل، گاز مایع، نفت سفید و… است. مانند پالایشگاه تهران، پالایشگاه آبادان، پالایشگاه اراک و…
  2. پالایشگاه های روغن ساز. که محصولات تولیدی آن­ها انواع روغن ها و روان کننده های سبک و سنگین، قیرها و… هستند. این محصولات می‌­توانند هم به صورت مجزا به تولید روغن بپردازند و یا اینکه در ادامه­ عملیات یک پالایشگاه سوخت این کار را انجام دهند. از پالایشگاه های معروف در این حوزه می‌­توان به پالایشگاه نفت پارس و پالایشگاه نفت بهران اشاره کرد.
  3. پالایشگاه های پتروشیمیایی. که علاوه بر تولید فراورده های سوختی، مواد اولیۀ واحدهای پتروشیمی مانند آروماتیک ها، اتیلن، بوتادین و غیره را تولید می­‌کنند. از جمله پالایشگاه های معروف در این حوزه می­‌توان به پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره کرد.
بررسی عملیات حفاری و استخراج نفت، گل حفاری و سیکل گردش آن

پالایش نفت خام و فرآیند های آن

به طور کلی در یک پالایشگاه برای دستیابی به محصولات مورد نیاز، یک سری فرایندهای فیزیکی و شیمیایی انجام می‌­شود. مهم ترین عملیات پالایشگاه، تقطیر نفت خام (Distillation) است که هدف آن جداسازی نفت خام به برش های نفتی است. در ادامه، فرایندهای دیگری جهت بهبود خواص یا تغییر خواص فراورده ها انجام می­‌شود. 

از جملۀ این فرایندها می‌­توان به رفرمینگ و ایزومری برای افزایش عدد اکتان بنزین و فرایندهای هیدروکراکینگ، ککینگ، الیگومری و… برای تولید سوخت های سبک از فراورده های سنگین تر اشاره کرد.

پس از این فرایندها نوبت به فرایندهای تصفیه می ­رسد که هدف آن ها حذف آلاینده ها از فراورده های نفتی است. در پایان برای حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی ها، عملیات تصفیه پساب ها،  فرآوری گاز های دودکش و… انجام می­‌شوند. هرکدام از این فرایند ها در واحدهای جداگانه در پالایشگاه ها انجام شده و دارای استانداردهای بسیار دقیقی هستند که باید تماماً اجرا شوند.

 

تقطیر نفت در پالایش نفت خام و فرآیند های آن چیست؟

مهم ترین عملی که در پالایشگاه در جهان پالایش نفت خام انجام می‌­شود، تقطیر (Distillation) است. فرایند تقطیر در واقع تفکیک و جداسازی نفت خام به یک سری برش های نفتی بر اساس اختلاف فاصلۀ جوش فراورده ها است. عمل تقطیر نفت خام در وسیله ای به نام برج تقطیر (Distillation Column) انجام می‌­شود. برج های تقطیر شامل دو نوع برج تقطیر اتمسفری (Atmospheric Distillation Column) و برج تقطیر خلأ (Vacuum Distillation Column) هستند که هر کدام به طور جداگانه توضیح داده خواهند شد.

تقطیر اتمسفری در پالایش نفت خام و فرآیند های آن

نفت خام ورودی به پالایشگاه، ابتدا وارد تجهیزات نمک گیر شده تا املاح موجود در آن به طور کامل از آن زدوده شود. در ادامه، نفت خام جهت پیش گرمایش از تعدادی مبدل حرارتی عبور می‌­کند. این مبدل های حرارتی در واقع گرما را از فراورده های تولیدی برج تقطیر به نفت خام ورودی منتقل می­‌کنند. طی این انتقال حرارت دمای نفت خام به حدود 280˚C می­رسد.

در این مرحله نفت خام باید جهت گرمایش کامل وارد کوره شود. دمای نفت خام پس از خروج از کوره به حدود 350˚ C می­رسد. در این مرحله نفت خام عملاً به صورت دوفازی درآمده و ترکیبی از فاز مایع و بخار است.

ساختار نفت خام بدین گونه است که پس از رسیدن به دمای مناسب باید وارد برج تقطیر گردد. برج تقطیر یک استوانه با ارتفاع زیاد بوده و از تعدادی سینی تشکیل شده است. تعداد سینی های برج تقطیر اتمسفری چیزی بین 30 تا 60 سینی است. این سینی ها در نقاط مختلفی از برج از لحاظ ارتفاع نصب شده اند.

 برش های نفتی با توجه به فاصلۀ جوششان (محدودۀ بین نقطه جوش اولیه و نهایی)، در ارتفاع و سینی مناسب خود جمع شده و خارج می­‌شوند. دما در بالای برج تقطیر اتمسفری 70 درجه سانتی گراد و در قسمت پایین آن 350 درجه سانتی گراد است. برش های سبک تر نفتی از قسمت های بالایی برج و برش های سنگین تر از پایین برج خارج می­‌شوند. 

جریان های خروجی از برج تقطیر به حالت بخار هستند و پس از عبور از کندانسورها به حالت مایع در می­‌آیند. معمولاً همراه هر برش نفتی مقداری مواد سبک تر هم از برج تقطیر خارج می­‌شود. این امر می­‌تواند باعث پایین آمدن نقطه اشتعال (اولین دمایی که سوخت در آن مشتعل می‌­شود) فراورده می‌شود. 

به منظور اصلاح این امر، برش های خروجی از برج تقطیر را به برج استریپینگ کوچکی می‌­فرستند. برش های نفتی در برج استریپینگ در تماس با بخار قرار گرفته و مواد سبکتر از آن­ها جدا می‌­شوند.

برج تقطیر اتمسفری نفت
برج تقطیر اتمسفری

دیاگرام جریان های برج تقطیر اتمسفری
دیاگرام جریان های برج تقطیر اتمسفری

جدول زیر نشان دهندۀ فرآورده های خروجی از برج تقطیر اتمسفری به همراه کاربرد ها و دمای تقطیر آن­ها در مرحله پالایش نفت خام است:

برش نفتی محدوده دمای تقطیر کاربردها
گازهای سبک در تمامی دماها مخلوطی از گازهای متان و اتان کاربرد به عنوان سوخت پالایشگاه
گاز مایع LPG T < 40 C مخلوطی از پروپان و متان و بوتان
کاربرد به عنوان سوخت و مواد اولیه شیمیایی
بنزین (نفتای سبک) 90 – 40 C سوخت موتورهای احتراق داخلی
نفتای سنگین 190 – 90 C به عنوان مواد اولیه شیمیایی و خوراک واحدهای پتروشیمی مانند تینر
کروزن Kerosene 270 – 90 C شامل نفت سفید و سوخت جت
کاربرد به عنوان سوخت ماشی آلات کشاورزی و سوخت هواپیما
گازوئیل 320 – 270 C سوخت موتورهای دیزلی مانند کامیون ها و سوخت بعضی نیروگاه ها و تجهیزات گرمایشی
باقیمانده اتمسفری T>320 C خوراک ورودی برج تقطیر خلاء

 

تقطیر خلأ در پالایش نفت خام

در برج تقطیر اتمسفری مقداری مواد سنگین تر به جا می­‌ماند که دارای نقطۀ جوش بالایی هستند. اگر برای تقطیر این مواد، دمای برج تقطیر بالاتر برده شود، باعث شکست حرارتی مولکول ها و تشکیل کُک می­‌شود. بنابراین برای جلوگیری از این امر، مواد باقیماندۀ برج اتمسفری به برج تقطیر خلأ فرستاده می­‌شوند. برج تقطیر خلأ (Vacuum Distillation Column) دارای فشاری پایین تر از اتمسفر و حدود 10 تا 45 میلی متر جیوه است و افزایش دما در آن باعث تشکیل کُک نمی‌­شود.

باقیماندۀ اتمسفری قبل از ورود به برج خلأ وارد یک کوره می­‌شود. در کوره مقداری بخار آب به جریان تزریق شده تا خوراک ورودی روان تر شده و تشکیل کُک کمتر شود. دمای جریان پس از خروج از کوره بسته به نوع خوراک چیزی بین 380 درجه سانتی گراد تا 450 درجه سانتی گراد است. در این مرحله جریان وارد برج تقطیر خلأ می‌­شود. 

برج تقطیر خلأ دارای قطر بسیار بزرگ حدود 9 متر بوده و در ساختار آن حدود 8 الی 20 سینی به کار رفته است. تعدادی اجکتور (Ejector) به صورت سری، جهت کاهش فشار، به برج تقطیر خلأ متصل هستند.

جریان ورودی به برج خلأ در اثر افزایش دما بخار شده و برش های مختلف در سینی های خاص خودشان جمع می‌­شوند. در نهایت بخارات خروجی از برج تقطیر خلأ پس از عبور از کندانسورها مایع شده و به صورت فرآورده های برج خلأ خارج می­‌شوند. بعضی از این فراورده ها به صورت مستقیم استفاده شده و بعضی دیگر به واحدهای دیگر پالایشگاه نظیر کراکینگ، رفرمینگ و… جهت تغییر خواص و بهبود کیفیت فرستاده می ­شوند.

برج تقطیر خلأ
برج تقطیر خلأ

دیاگرام جریان های برج تقطیر خلأ
دیاگرام جریان های برج تقطیر خلأ
جدول زیر نشان دهنده فرآورده های خروجی از برج تقطیر خلأ نظیر مشخصات گازوئیل به همراه کاربرد ها و دمای تقطیر در مرحله پالایش نفت خام است:
برش نفتی محدوده دمای تقطیر کاربردها
گازوئیل خلاء سبک 420 – 320 C به عنوان سوخت یا خوراک پالایشگاه های روغن سازی
گازوئیل خلاء سنگین 560 – 420 C خوراک پالایشگاه روغن سازی یا خوراک واحد های کراکینگ و
هیدروکراکینگ جهت تبدیل به فراورده های سبک تر مانند بنزین،
سوخت جت و گازوییل
قیر T>560 C به عنوان مادۀ مورد استفاده در آسفالت
یا خوراک واحد ککینگ جهت تبدیل به فراورده های سبک تر

 

مروری بر پالایش نفت خام

در کشور ایران پالایشگاه آبادان با پالایش 390 هزار بشکه نفت در روز، بیشترین ظرفیت پالایش را بین پالایشگاه های کشور دارد. به طور کلی مجموع ظرفیت پالایشگاه های ایران حدود یک میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت در روز است. مهم ترین قسمت فرایند پالایش نفت خام و فرآیندهای آن، تقطیر نفت خام است. 

محصولات به دست آمده از برج تقطیر معمولاً به طور مستقیم قابل استفاده نیستند. این محصولات با ارسال به واحد های دیگر پالایشگاه باید تصفیه نفت خام و یا در برخی مواقع تغییر خواص داده شوند.

نیاز بازار و مصرف کنندگان به هرکدام از فراورد های نفتی متفاوت است. به همین دلیل لازم است تا فراورده های مورد استفاده تر بیشتر تولید شوند. نیاز به بنزین و گازوئیل به عنوان سوخت مورد استفاده در خودرو های سبک و سنگین بسیار زیاد است. بنابراین هدف پالایشگاه تولید هر چه بیشتر این محصولات، با کیفیت قابل قبول است.

 پالایشگاه ها در این زمینه از فرایندهای کمکی مانند کراکینگ، هیدروکراکینگ (Hydrocracking)، رفرمینگ و… جهت تبدیل محصولات سنگین تر به فراورده های سبک مانند بنزین بهره می‌­برند. از دیگر محصولاتی که تقاضای بالایی برای تولید دارند انواع روغن ها و روان کننده ها هستند. 

پالایشگاه ها با انجام تغییرات فیزیکی و شیمیایی روی برش های خروجی برج های تقطیر، خوراک واحدهای روغن سازی را فراهم می­‌کنند. در مقاله های بعدی به طور مفصل به فرآیند های جانبی و تجهیزات جانبی پالایشگاه ها پرداخته شده است. برای خرید و استعلام قیمت انواع تجهیزات جایگاه سوخت شما می توانید با کارشناسان فروش اینرژی تماس بگیرید.

اشتراک گذاری :
دیدگاه کاربران
14 دیدگاه
  • ایوب 31 تیر 1402 / 1:49 ق.ظ

    تشکر عالی، اگه امکان داره وظایف یونیت به یونیت هر پالایشگاه رو توضیح دهید.

  • کریم 4 فروردین 1402 / 3:35 ب.ظ

    عالی

    • اینرژی 5 فروردین 1402 / 9:38 ق.ظ

      کریم عزیز ممنون از همراهی شما با اینرژی

  • فری 11 شهریور 1401 / 4:55 ب.ظ

    واقعا عالی مختصر و مفید

    • اینرژی 5 فروردین 1402 / 9:42 ق.ظ

      ممنون که نظرتون را با ما در میان گذاشتید.

  • مصطفی احمدی 20 اسفند 1400 / 5:22 ب.ظ

    سلام و عرض وقت بخیر بنده دانشجوی رشته ایمنی در همدان هستم خواستم ببینم مقاله ای در خصوص فرایند ایمنی درتولید نفت دارید بنده استفاده کنم برای دانشگاه و تحقیق ممنون از لطف شما

  • شهرزاد 20 مرداد 1400 / 9:41 ق.ظ

    بسیار عالی توضیح دادید

    • اینرژی 5 فروردین 1402 / 9:42 ق.ظ

      شهرزاد عزیز ممنون که همراه اینرژی هستید.

  • مریم نوروزپور 10 اسفند 1399 / 6:11 ب.ظ

    سلام . من دانشجوی ارشد بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک در دانشگاه تبریز هستم. پایان نامه من در مورد آلودگی نفتای سنگین در خاک است. ولی متاسفانه در مورد ساختار نفتای سنگین اطلاعاتی ندارم. اگر میتوانید در این مورد مرا راهنمایی کنید. ممنون

  • مسعود سوردي يانچشمه 6 دی 1399 / 9:05 ب.ظ

    مطالب اعلام شده در خصوص پالايشگاه مفيد وعملياتي بود

    • اینرژی مگ 7 دی 1399 / 4:45 ب.ظ

      با سلام و احترام
      جناب آقای سوردی
      از همراهی و حسن توجه شما سپاسگزاریم

  • مسعود سوردي 6 دی 1399 / 9:03 ب.ظ

    مطالب جالب و اموزنده اي بود

    • اینرژی 7 دی 1399 / 4:45 ب.ظ

      با سلام و احترام
      جناب آقای سوردی
      از همراهی و حسن توجه شما سپاسگزاریم

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


محصولات
مقالات