نکات ویژه در طراحی جایگاه سوخت و شرایط محل توقف و سوختگیری

طراحی و اجرا

همانطور که در محتوای قبلی گفته شد، می‌­توان ساخت یک پمپ بنزین را در 3 بخش: 1. معماری و عمران 2. برقی و مکانیکی 3. ایمنی و حفاضتی مورد بررسی قرار داد. معماری و عمران از اولین قدم­ها در طراحی جایگاه سوخت است. پس از تایید کامل محل احداث جایگاه و تعیین نوع جایگاه، ابتدا باید طرح و نقشه  جایگاه تعیین و قسمت­های مختلف آن جانمایی شود تا محل دیگر تجهیزات را بتوان مشخص کرد. لذا در این محتوا به بررسی طراحی جایگاه سوخت، فرایندهای معماری و عمران پرداخته خواهد شد.

جایگاه سوخت یا پمپ بنزین با اینکه در دسته کسب و کار­های خرده فروشی قرار می­گیرد اما قسمت­های مختلفی را شامل شده و همچنین باید از استاندارد ­های خاص مربوط به خود پیروی کند. در عین حال پمپ بنزین به عنوان یک مجتمع که می­تواند شامل تعمیرگاه، سوپر مارکت، کارواش، سرویس بهداشتی و … باشد؛ به صورت مستقیم با عموم مردم در ارتباط است و علاوه بر ایمنی، باید ظاهری زیبا و دلنشین داشته باشد.

شما می توانید قبل از مطالعه این متن، ابتدا مقاله شرایط احداث جایگاه سوخت را در لینک موجود مطالعه نمایید.

نکات عمومی طراحی

اولین و مهم­ترین فاکتور در معماری و طراحی جایگاه سوخت در نظر گرفتن مفهوم (کانسپت) است به صورتی که ظاهر سازه در عین جدید و مبتکرانه بودن از استاندارد­های مربوطه نیز پیروی کند. در ادامه به توضیح چند استاندارد کلی جایگاه سوخت می­پردازیم:

• طراحی جایگاه می­بایست توسط مشاور ذیصلاح دارای رتبه لازم از سازمان مدیریت و برنامه ریزی و یا پروانه اشتغال از سازمان نظام مهندسی انجام شود.
• رعایت کلیه استاندارد­های مورد قبول شرکت ملی نفت ایران از جمله IPS، API، NFPA، ASME، ANSI، BS، EN الزامی است.
• رعایت الزامات کلیه مباحث مقررات ملی ساختمان، استاندارد­های بین المللی معماری و آئین نامه 2800 زلزله در طراحی و احداث جایگاه ضروری است.
• کلیه سازه ­ها باید در برابر رانش زمین و حوادث غیر مترقبه مقاوم بوده و محاسبات و نقشه ­های مربوطه به تائید مهندس محاسب ذیصلاح برسد و کلیه محاسبات و طراحی­ها توسط مراجع ذیصلاح در محل بررسی و تائید شود

پیداست که موارد بالا بسیار کلی بوده و برای مفید واقع شدن احتیاج به بسط و توضیح بیشتر دارد که در ادامه مقاله سعی می­شود تا حد امکان اطلاعات بیشتری پیرامون این مطلب ارائه شود.

جانمایی و انتخاب زمین

انتخاب زمین مناسب نیاز به بررسی دقیق، جامع و کامل دارد و فاکتور­های زیادی در پیدا کردن زمین استاندارد که مورد تایید کارشناسان مربوطه باشد دخیل است. ابتدا این موارد را به صورت موردی نام برده و در ادامه به توضیح آن­ها خواهیم پرداخت:

• وضعیت توپوگرافی
• بافت محل
• عرض گذر
• حجم ترافیک سواره رو و عرض پیاده رو
• راه­های دسترسی به زمین

احداث جایگاه­های سوخت در تقاطع­ها، میادین و مجاور مراکز تجمع عموم مجاز نیست.

همسایگان جایگاه

خیابان­های دوطرفه و یکطرفه که جایگاه­ های کوچک در آن­ها احداث می­گردد، باید به ترتیب دارای حداقل 6 خط و 3 خط عبوری باشند. حداقل محدوده مورد نیاز برای استقرار تاسیسات جایگاه 8 متر عرض در 20 متر طول می­باشد و همچنین مسیر عبور عابرین پیاده می­بایست علاوه بر ابعاد فوق در عرض در نظر گرفته شود.

زمین جایگاه نباید در مجاورت مدارس، مجتمع­های آموزشی، ساختمان پزشکان، بیمارستان­ها، آسایشگاه­ها، مساجد، سینما­ها و همچنین سالن­های ورزشی، هتل­ها، رستوران­ها، ساختمان­های اداری و سایر ابنیه و مراکز تجمع که برای بیش از 50 نفر طراحی شده باشند، قرار داشته باشد.

از دیگر مکان­هایی که نباید در همسایگی جایگاه سوخت باشند می­توان به فروشگاه­های بزرگ( بیش از 2000 متر مربع زیر بنا)، خانه ­های مسکونی، مراکز تلفن اشاره کرد. همچنین مجاورت انبار­هایی که در آن­ها مواد قابل اشتعال  به مقدار زیاد نگهداری می ­گردد ( مانند نجاری، انبار­های کاه، کاغذ و مواد منفجره) با جایگاه سوخت می­تواند بسیار خطرناک باشد.

زمین پیشنهادی برای جایگاه نباید در مسیر عبور سیل و آب­های سطحی و در مجاورت چشمه، رودخانه، خطوط لوله و چاه باشد. ضمنا باید بررسی شود که زمین مورد نظر بر روی گسل یا نزدیکی آن و یا خاک دستی و محل انباشت نخاله­ های ساختمانی نباشد. همچنین در زمین جایگاه نبایستی گیاهان و درختان خزان شونده وجود داشته باشد.

زمین در نظر گرفته شده برای جایگاه جهت احداث می­بایستی حداقل 15 متر از طرفین با مغازه­ ها و مراکز خدماتی که دارای شعله بی حفاظ ( مانند آهنگری، جوشکاری، رادیاتور­سازی، ریخته ­گری، لحیم­گری، نانوایی و کبابی) فاصله داشته باشد.

 همچنین لازم است در خیابان دسترسی جایگاه با هماهنگی مقامات شهری، اقدامات لازم در خصوص نصب تجهیزات ایمنی ( چراغ هشداردهنده، سرعت­گاه و تابلو­های راهنمایی رانندگی هشدار­دهنده) از فاصله 200 متری ورودی جایگاه صورت بپذیرد.

حریم لوله­ های انتقال گاز و خطوط راه آهن و … اعم رو زمینی و زیرزمینی رعایت گردد. ضمنا حریم کابل­های برق فشار قوی با توجه به مقدار ولتاژ و رطوبت هوا باید از سازمان برق منطقه ­ای استعلام گردد.

نکات کامل طراحی جایگاه سوخت

در طراحی معماری و عمرانی  قسمت­های مختلف یک جایگاه سوخت باید نکات و استاندارد­های مختلفی در نظر گرفته شود که در ادامه آن­ها را به صورت موردی آورده­ایم:

• لازم است در طراحی استاندارد­های NFPA30 و NFPA30A در فاصله گذاری­ها و سایر موارد مربوطه رعایت گردد.
• طراحی جایگاه با در نظر گرفتن بر قانونی جاده­ها و اصلاحی خیابان­ها انجام گردد.
• کف محوطه جایگاه شامل محوطه مخازن، سکوی عرضه فرآورده، محل احداث کیوسک و محل استقرار خودرو و نفتکش در ترازی بالاتر از گذر­های اطراف قرار گیرد.
• بکارگیری کیوسک جهت نصب تجهیزات کنترل و راهبری و همچنین استقرار کارکنان جایگاه لازم می­باشد. سایبان با ابعاد مناسب نیز در محل سکوی عرضه فرآورده نیز توصیه می­گردد.
• محوطه جایگاه می­بایست دارای شیب بندی مناسب (حداقل یک درصد) جهت هدایت آب­های سطحی به خارج باشد. ضمنا محدوده استقرار خودرو­ها در مجاورت سکوی عرضه سوخت و محل استقرار نفتکش در هنگام تخلیه می­بایست با جدول گذاری مناسب از اطراف مجزا گردیده و فاقد شیب طولی باشد.
• با توجه به بند 6 آئین نامه شعاع چرخش جهت ورود و خروج از محدوده جایگاه می­بایست براساس طول و ظرفیت نفتکش تغذیه کننده مخزن جایگاه تعیین گردد. در این صورت مانور نفتکش به محل تخلیه به سهولت میسر می­باشد.
• لازم است مخزن جایگاه در داخل حوضچه بتنی مسلح  ایزوله دفن گردد. ضمنا در مناطقی که سطح آب­های زیرزمینی بالا باشد؛ علاوه بر افزایش حجم بتن ریزی در داخل حوضچه مذکور، ف مخازن با میلگردهایی در داخل بتن مهار می­گردد. لازم به ذکر در صورت استفاده از مخازن دوجداره به حوضچه بتنی نیاز نمی­باشد.
• سطح روی محوطه مخزن می­بایست با طراحی سازه مناسب در برابر تردد خودرو­ها با بار متمرکز (بار چرخ) حداقل 10 تن مقاوم باشد.
• کلیه لوله کشی­ها و کابل­_­هایی که در مسیر تردد خودرو­ها واقع می­شوند می­ بایست در کانال­های بتنی قرارگرفته و روی کانال­ها نیز با دال بتنی پوشیده گردد. ضمنا کلیه کانال­های لوله ­های فرآورده و کابل­های برق با ماسه بادی پر گردد.
• لازم است کف محوطه سواره رو جایگاه با بتن مسلح به ضخامت حداقل 20 سانتی­متر و با لایه سخت کننده رنگی پوشش داده شود.
• در محل احداث جایگاه­های کوچک لازم است کانال بتنی مقاوم در برابر حریق و انفجار ساخته شود تا از انشعابات شهری ( کابل­های مخابرات، برق و لوله­های گاز و آب) که در محدوده جایگاه قرار دارند، محافظت کند.
• کلیه مصالح مورد استفاده در ساختمان­ها، سایبان­ها و محوطه جایگاه می­بایست غیر قابل اشتعال بوده و مورد تایید مراجع ذیصلاح برسد.
• باید سیستم روشنایی با حداقل روشنایی استاندارد 300-150 لوکس در محوطه تخلیه و بارگیری جایگاه نصب شود. سیستم روشنایی دفتر کار جایگاه نیز باید 500-200 لوکس روشنایی داشته باشند.
• باید سایبان مناسب در محوطه جایگاه جهت پیشگیری از تابش مستقیم آفتاب بر روی سیستم­های بارگیری فرآورده (به منظور کاهش بخارات و گاز­ها در اثر گرما) و همچنین پیش­گیری از مواجهه کارکنان با تشعشعات خورشیدی، نصب شود. حداقل ارتفاع سایبان از کف محوطه جایگاه باید 5 متر باشد.
• کانال هدایت کننده آب باران و ناودانی برای سایبان در محوطه جایگاه جهت پیشگیری از قندیل در زمستان در نظر گرفته شود.
• مجهز بودن سرویس­های بهداشتی به دستشویی و تعداد کافی توالت ( به ازاء هر 4 دیسپنسر، حداقل 1 واحد و بیش از 9 دیسپنسر3 واحد به ازای هر جنس(زن و مرد))
• در نظر گرفتن امکانات رفاهی اعم از حمام، رختکن و غذاخوری مناسب برای کارکنان الزامی است.
• شرايط آب و هوايي محل احداث جايگاه (بيشينه و كمينه دما، ميزان بارش، سرعت باد و…) بايستي در نظر گرفته شود و تمهيدات الزم در طراحي لحاظ گردد.

 

 

کیوسک جایگاه سوخت

طبق استاندارد تعین شده از طرف شرکت ملی پخش فرآورده ­های نفتی، هر جایگاه می­ بایستی در فاصله مناسب از سکو­ها کیوسکی برای قرار دادن تجهیزات کنترلی و راهبری و استقرار کارکنان احداث شود. در ادامه به ارائه استاندارد ­های ساخت این کیوسک می­ پردازیم:

• کیوسک می­بایست در خارج از منطقه خطر جایگاه بوده و حداقل 4 متری با تجهیزات سوخت_­­گیری و محل تخلیه و تجهیزات جایگاه سوخت فاصله داشته باشد.
• کیوسک باید در ارتفاع بالاتری نسبت به سکوی سوختگیری(حداقل 15 سانتی­متر) قرار گیرد، به نحوی که احتمال ورود و تجمع بخارات قابل اشتعال به درون آن وجود نداشته باشد.
• کیوسک حتما باید دارای سیستم تهویه مطبوع، گرمایش و سرمایش مناسب باشد.
• کابل کشی و لوله­ های ورودی و خروجی به کیوسک بایستی کاملا استاندارد و فاقد هرگونه منفذ باشد.

محل توقف و سوخت­گیری در جایگاه سوخت

در جایگاه سوخت، محلی برای توقف و سوخت­گیری وسایل نقلیه در نظر گرفته می­شود. این محل باید دارای حداقل شرایط زیر باشد:

• سطح آن نسبت به محل قرارگیری دیسپنسر پایین­تر باشد.
• شیب سطح محل استقرار خودرو­ها بایستی عرضی باشد به نحوی که در صورت عمل نکردن ترمز خودرو­ها منجر به حرکت آن­ها نشود.
• بایستی تمهیدات مناسبی جهت جلوگیری از برخورد وسایل نقلیه با دیسپنسر انجام پذیرد.
• محل و نحوه قرارگیری دیسپنسر بر روی سکوی جایگاه با در نظر گرفتن محدوده خطر دیسپنسر در حال فعالیت و با در نظر گرفتن حداکثر طول شلنگ سوخت­گیری مشخص می­شود.
• حداقل فاصله دیسپنسر نسبت به ساختمان­هایی با دریچه یا پنجره­ های باز شونده 5/5 متر و در صورت عدم وجود دریچه یا درب و پنجره حداقل 4 متر می­باشد.
• تمهيدات الزم جهت جمع آوري و دفع ايمن فراورده ريخت و پاش شده در محوطه جايگاه بايستي حين طراحي لحاظ گردد.
• محل نصب تجهيزات سوختگيري در جايگاه بايستي مطابق الزامات استاندارد NFPA30A به شرح ذيل باشد:
• حريم ايمنی دیسپنسردر حالتي كه شيلنگ آن بر روي محل تعبيه شده (جانازلی) قرار گرفته باشد، كره اي به شعاع حداقل 3متر (10فوت) مي باشد.
• فاصله دیسپنسر از مرز جايگاه، هر سازه اطراف آن، دفاتر و خيابانهاي مجاور حداقل از طول شيلنگ سوختگيری كمتر نباشد.
• فاصله هر ساختمان داراي منفذ باز از تجهيزات سوختگيری بايستی حداقل 5/1 متر از كل طول شيلنگ سوختگيری بيشتر باشد.
• درصورتيكه بيش از يك دستگاه توزيع سوخت بر روی يك سكو نصب گردد، حداقل فاصله بين هر دو دستگاه بايستی 6 متر باشد.

 

 

محل تخلیه سوخت

در جایگاه سوخت باید محلی برای توقف نفتکش و پر­کردن مخزن مدفون جایگاه در نظر گرفته شود. این محل باید شرایط زیر را داشته باشد:

• محل تخلیه جایگاه بایستی از نوع offset fill point with access chamber طراحی شود.
• حریم ایمنی نفتکش حین تخلیه بایستی حتما رعایت شود. همچنین جایگاه در زمان تخلیه سوخت، غیر فعال می­شود.
• محل تخلیه بایستی مجهز به سیستم دفع الکتریسیته ساکن باشد.
• اتصالات محل تخلیه بایستی از نوع سریع باز شونده باشند.
• روشنایی محل تخلیه از نوع ضد انفجار (EX) انتخاب و نصب گردد.
• فاصله محل تخلیه از ورودی ساختمان­ های اداری بایستی حداقل 5/1 متر باشد.

 

توضیحات عمومی

آئین نامه 2800 زلزله: این استاندارد مربوط به الزامات ساخت ساختمان جهت کاهش خرابی ناشی از زلزله است.

NFPA 30 & NFPA 30A :NFPA، استاندارد جامع و کاملی است که توسط آمریکا تدوین می­شود و موضوعات گسترد ه­ای از صنعت را شامل می­شود. قسمت 30 و 30A آن مربوط به دستورالعمل و استاندارد مایعات قابل اشتعال و احتراق است.

لوکس: یکای شدت روشنایی در واحد SI است که به صورت شارنوری بر واحد سطح تعریف می‌شود. هر لوکس معادل یک لومن بر متر مربع است. در علوم نورسنجی، لوکس به عنوان مقیاسی برای سنجش شدت نوری که بوسیله چشم انسان درک می‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرد.