نظریه مخلوط کردن آب و هوا در بنزین از گذشتهها در بین مردم وجود داشته است. معمولا میشنویم که فردی که بنزین میزند از کم فروشی بنزین در جایگاه معترض است و معتقد است که در بنزین جایگاه آب یا هوا مخلوط شده است. از این بابت است که آمپر بنزین سریعا پایین میآید.
علاوه بر این بعضی دیگر از این موضوع گلایه دارند که بنزین کمتری نسبت به بنزینی که هزینه آن را پرداخت کرده دریافت کردهاند. برای مثال برای یک خودرو با باک 50 لیتری، 50 لیتر بنزین زدهاند اما آمپر به صورت کامل بالا نیامده است. اینها چند نمونه از شکایات مردم از کم فروشی در پمپ بنزین است که گاها متصدی فروش یا جایگاهدار را مقصر میدانند.
احتمالا شما در گزارشهای تلوزیون و یا اخبار دیده اید که متاسفانه کم فروشی بنزین در جایگاه اتفاق میافتد. در خبرگزاری ایسنا آمده است:
((کم فروشی بنزین در جایگاه موضوعی است که سالهاست آفت این حوزه شده و صدای اعتراض بسیاری از مردم را بلند کرده است؛ در این راستا، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران از مردم تقاضا کرده که تخلفات جایگاهها را به این شرکت گزارش کنند.))
به گزارش ایسنا، هرچند وقت یک بار فیلمی در فضای مجازی منتشر میشود که از کم فروشی بنزین در جایگاه حاکی است.
جایگاههایی که به گفته سیدمحمدرضا موسویخواه – مدیرعامل پیشین شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران – بعد از بررسی، شناسایی شده و جریمه میشوند. اما همچنان این دغدغه بین مردم وجود دارد و به یک تجربه مشترک تبدیل شده است. اما این اتفاق چگونه و توسط چه کسانی انجام میپذیرد. ما در اینرژی مگ، بلاگ تخصصی سوخت، انرژی و صنعت انواع راههای کمفروشی را به صورت کامل بررسی کردیم و احتمال اتفاق افتادن تقلب در هر مرحله ذخیره و تحویل سوخت را بررسی کردیم.
راه های محتمل در کم فروشی بنزین در جایگاه
طبق تحقیق و بررسی انجام شده ، راههای کم فروشی بنزین در جایگاه (یا هر سوخت دیگری) به طور کلی میتواند در دو دسته قرار گیرد: 1. تغییر کیفیت سوخت 2. دستکاری تجهیزات که در هر کدام از این بخشها افراد مختلفی از جمله، جایگاهدار، کارشناسان نظارتی و متصدی فروش میتوانند مقصر باشند. در ادامه به بررسی هر کدام از این راهها و کسانی که از این شیوه بهره میجویند میپردازیم.
کم فروشی بنزین در جایگاه یک معضل جهانی است. در کشورهایی با جمعیت زیاد بیشتر شاهد کمفروشی هستیم و هند را میتوان کشوری دانست که با بیشترین کمفروشی درگیر است. البته شایان ذکر است که کشورهای پیشرفته همچون آمریکا نیز با این مشکل روبرو هستند. بسیاری از پمپ بنزینهای جادهای آمریکا با مشکل وجود رقیق کننده ( آب و ناخالصی) در سوخت روبرو هستند. بنابراین مردم اعتمادشان را نسبت به پمپ بنزینهای سر راهی از دست دادهاند. به گزارش NBC بسیاری از این رقیق کنندهها به علت نشتی مخزن یا مشکل داشتن درپوشهای مخزن بوجود آمدهاند. اما جایگاهداران انگیزه تعمیر تجهیزات را ندارند و از جهت دیگر این نقصهای فنی از لحاظ مالی برایشان سودآور است.
تغییر کیفیت سوخت
یکی از راههای کم فروشی بنزین در جایگاه تغییر کیفیت در بنزین است. بسیاری از مردم معتقدند که در بنزینی که زدهاند که هوا یا آب وجود داشته است. دلیل این اعتقاد خود را پایین رفتن سریع آمپر بعد از سوخت گیری یا بالا نیامدن آمپر بنزین بعد از سوختگیری میدانند. در ادامه احتمال اضافه کردن آب یا هوا در بنزین را بررسی خواهیم کرد.
1. اضافه کردن آب به بنزین
به طور کلی در درون مخزن ذخیره سوخت در جایگاه مقداری آب وجود دارد. اما همانطور که مستحضر هستید با توجه به اختلاف چگالی سوخت و آب امکان مخلوط شدن این دو سیال به صورت همگن در حالت عادی وجود ندارد. لذا در صورتی که روی هم ریخته شود بنزین به علت چگالی بالاتر بر روی آب قرار میگیرد و از همین بابت است که در کف مخزنهای ذخیره سوخت در جایگاهها آب وجود دارد. البته به طور مقطعی در زمانی بسیار کوتاه، آب میتواند با بنزین مخلوط شود، اما سریعا از یکدیگر جدا میشوند.
بنابراین میتوان گفت نظریه وجود آب در بنزین به طور کامل رد خواهد شد. اما حتما نباید برای تغییر کیفیت بنزین آب اضافه شود. ممکن است فرآورده دیگر نفتی که ارزان است و به راحتی در بنزین حل میشود و محلول همگن میسازد به بنزین اضافه شود. در این صورت برای مثال شما بهای 50 لیتر بنزین را پرداخت میکنید اما 40 لیتر بنزین و 10 لیتر ناخالصی دریافت میکنید. لذا فرد خاطی با توجه به ارزانتر بودن ناخالصی اضافه شده از بنزین، سود مالی میبرد.
ناخالصی وارد شده به بنزین کیفیت بنزین را به شدت کاهش میدهد و به موتور و سیستم سوخت رسانی خودرو آسیب جدی وارد میکند. از طرف دیگر این ناخالصیها معمولا به راحتی تبخیر میشوند و به اصطلاح فرار هستند. از همین بابت است که بعد از سوختگیری، این بنزینهای بی کیفیت سریعا تبخیر شده و آمپر بنزین پایین میآید.
2. وجود هوا در بنزین
دیگر روشی که ممکن است باعث تغییر کیفیت بنزین در جهت کم فروشی بنزین در جایگاه شود، وارد کردن هوا در بنزین است. در این حالت فردی که بنزین زده است مشاهده میکند پس از مدت کوتاهی بعد از سوختگیری آمپر میآید. وارد شدن هوا به بنزین در هنگام پمپاژ انجام میپذیرد. همانطور که در مقالههای قبل توضیح داده شد دو نوع مدل پمپاژ در جایگاه سوختگیری وجود دارد. این را هم باید در نظر گرفت که بنزین به راحتی تبخیر میشود و در هر مرحله از انتقال آن ممکن است بخار شود و پایین آمدن آمپر بنزین میتواند ناشی از همین موضوع باشد.
در یک مدل پمپاژ از پمپ غریق در فرآورده استفاده میشود و در نوع دیگر از پمپ هیدرولیکی که در دیسپنسر قرار دارد استفاده میشود. در جایگاههایی که از پمپ غریق استفاده میکنند، با توجه به اینکه کپسول پمپ به طور کامل در مخزن قرار دارد و در ادامه مسیر نیز فرآورده با هوا در ارتباط نیست، امکان وارد شدن هوا به سیال بسیار کم است. بنابراین میتوان گفت اگر در جایگاهی از پمپ غریق استفاده میشود خیالمان از عدم وجود هوا در سوخت تحویلی توسط آن جایگاه سوخت راحت باشد.
اما در حالتی که از پمپ هیدرولیک درون دیسپنسری برای پمپاژ استفاده میشود، امکان وارد شدن هوا به سوخت وجود دارد. در این مدل هر نازل برای خود یک پمپ هیدرولیک دارد و این پمپ سوخت را از مخزن مدفون میکشد و به نازل تحویل میدهد. در این نوع پمپها مانند پمپ Bennett جداساز هوا وجود دارد به صورتی که گاز موجود در سیال با حرک دورانی از سیال جدا میشود. اما ممکن است پمپ مورد نظر از لحاظ آب بندی و سیستم جداساز هوا دچار مشکل شود و هوا وارد سوخت شود. البته بعد از پمپاژ نیز امکان ورود هوا به سوخت در پیمانهگر نیز وجود دارد.
البته ممکن است سوخت موجود در باک در هنگام سوخت گیری یا از قبل، بخار شده و بخار سوخت محفظه باک را پر کند. در این صورت آمپر سریعا بالا میآید اما این بالا آمدن آمپر کاذب است و بعد از مدتی که بخارات از باک خارج میشوند، آمپر نیز پایین به طور ناگهانی پایین میآید و راننده فکر میکند در سوخت تحویلی از جایگاه هوا وجود داشته است. بنابراین بهتر است باک خودرو کاملا خالی نشود تا فضای کافی برای بخار شدن سوخت ایجاد نگردد.
دستکاری تجهیزات
یکی دیگر از روش های کم فروشی بنزین در جایگاه دستکاری تجهیزات جایگاه سوخت است. میتوان گفت این روش از روش قبل محتمل تر است. زیرا انجام دادن آن راحتتر از روش تغییر کیفیت سوخت است و در صورت مطلع شدن بازرسان میتوان راحتتر توجیه کرد و به گردن خرابی دستگاه انداخت.
دراین روش با دستکاری تجهیزات انتقال سوخت از مخزن به نازل، در نشان دادن لیتر تحویلی که روی دیسپنسر به نمایش در میآید خطا ایجاد میشود. این خطا در واقع عامل بوجود آورنده کم فروشی بنزین در جایگاه است به صورتی که برای مثال بر روی دیسپنسر نشان داده میشود 50 لیتر به شما سوخت تحویل داده شده است در صورتی که در واقعیت 40 لیتر سوخت وارد باک خودرو شما شده است. در این حالت شما مشاهده میکنید که برای مثال با اینکه ظرفیت باک خودرو شما 50 لیتر است و شما نیز 50 لیتر سوختگیری کرده و بهای آن را پرداخته کردهاید، اما با این حال آمپر در بالاترین حالت خود قرار نگرفته است.
اما این دستکاری بر روی کدام یک از تجهیزات جایگاه انجام میپذیرد؟ بنابراین از محل ذخیره سوخت که مخزنهای مدفون جایگاه هستند، به دقت بررسی گردد.
مخزن و پمپ غریق در آن که از این موضوع مبرا هستند زیرا اعمال تغییرات در این پمپ نمیتواند باعث ایجاد خطا در نشانگر دیسپنسر شود. دیسپنسر دستگاه بعدی است که میتواند باعث ایجاد خطا در مقدار سوخت تحویلی شود، اما خود دیسپنسر از تجهیزات مختلفی تشکیل شده است. (پیشنهاد میشود مقاله مربوط به دیسپنسر خوانده شود). پیمانه گر، پالسر و پردازشگر تجهیزاتی هستند که با یکدیگر وظیفه اندازهگیری و نمایش سوخت تحویلی به متقاضی سوخت را دارند. پیمانه گر دیسپنسرهای جایگاه سوخت معمولا از نوع جابجایی مثبت سیلندر پیستونی هستند که در مقالهای جدا مورد بررسی قرار گرفتهاند.
1. دستکاری پیمانه گر
سیال از پیمانه گر عبور میکند و با پر و خالی شدن پیستونهای آن شفتی که در مرکز آن قرار گرفته است میچرخد. این چرخش دورانی در دستگاهی به نام پالسر به سیگنال الکترونیکی تبدیل میشود. سیگنال الکترونیکی نیز به پردازشگر منتقل شده و سوخت تحویلی بر روی نمایشگر دیسپنسر سوخت نشان داده میشود. هر کدام از این سه تجهیز ممکن است با دستکاری و یا به علت کارکرد زیاد دچار مشکل شده و مقدار سوخت تحویلی را بیشتر یا کمتر نشان دهند.
در پیمانه گر بین هر پیستون آب بندی وجود دارد. به مرور زمان و با کارکرد زیاد پیمانه گر ممکن است این آب بندیها از بین برود. با از بین رفتن این آب بندیها در هر مرحله پر و خالی شدن پیستون مقداری از سیال نشتی میکند. بنابراین مقداری از فرآورده پیمانه شده با فرآورده پیمانه نشده مخلوط میگردد و باعث ایجاد خطا در پیمانهگر میشود. در این حالت مقداری سیال از مرحله قبل در پیستون پیمانه گر باقی مانده و سیال جدید کمتری، پیستون را پر میکند و باعث میشود شفت پیمانه گر با خطا چرخش کند. در این حالت متقاضی سوخت، فرآورده کمتری نسبت به هزینه پرداختی دریافت خواهد کرد.
پیمانه گر برای عملکرد صحیح خود نیاز به کالیبراسیون دقیق دارد. برای کالیبراسیون باید پیمانه گر باز شود. آب بندیهای اصلی پیمانه گر تقریبا حالت یکبار مصرف دارند. به این صورت که در صورت باز شدن پیمانه گر، از روی آب بندیها میتوان فهمید که پیمانه گر باز شده است. همچنین تمامی قسمتهای دیسپنسر پلمپ هستند، لذا تغییر در کالیبرلسیون پیمانه گر برای کم فروشی بنزین در جایگاه کار سادهای نیست.
2. پالسر و دستکاری راحت
پالسر دستگاهی است که انرژی دورانی شفت پیمانه گر را به سیگنال الکترونیکی تبدیل میکند. این سیگنال تولیدی به عنوان ورودی مناسب برای پردازشگر در نظر گرفته میشود. پالسر در واقع یک سوئیچ است که با روشن و خاموش شدنهای متناوب سیگنال تولید میکند. در پالسر مورد استفاده در دیسپنسر پمپ بنزین، شفت پیمانه گر وظیفه روشن و خاموش کردن سوئیچ را بر عهده دارد. تعداد پالس های تولیدی به ازای هر گالن فرآورده بین 250 تا 1000 است. هر چقدر تعداد پالسها بیشتر باشد دقت پالسر بیشتر است.
پالسر نیز مانند پیمانه گر برای عملکرد بهتر نیاز به کالیبراسیون دارد. در صورت کالیبره بودن پالسر با هر دور چرخش شفت پیمانه گر تعداد مناسبی پالس تولید شده و به سمت پردازشگر ارسال میشود. بنابراین با دستکاری در کالیبراسیون پالسر نیز میتوان باعش شد تا پردازشگر سوخت بیشتری نسبت به سوخت واقعی تحویلی، نشان دهد. اما پالسر نیز در درون دیسپنسر قرار دارد و دسترسی به آن آسان نیست.
3. پردازشگر الکترونیکی مبرا از خطا
آخرین تجهیز در فرآیند نمایش دادن سوخت مصرفی به مراجعه کننده پردازشگر است. پردازشگر با گرفتن سیگنال از پالسر و پردازش آن، سوخت تحویلی، قیمت واحد و قیمت سوخت تحویلی را بر روی نمایشگر به مراجعه کننده نشان میدهد. پردازشگر این عملیات را با بهره گیری از بورد الکترونیکی و برنامه نویسی آن انجام میدهد. پردازشگر یک قطعه کاملا الکترونیکی است. بنابراین دستکاری آن به راحتی امکان پذیر نیست و نیازمند تخصص در زمینه بوردهای الکترونیکی و برنامه نویسی آنها دارد. این نوع تخلف معمولا در کشورهایی اتفاق می افتد که در تجهیزات الکترونیکی مهارت دارند؛ مانند چین.
راه های به دام انداختن متقلبان
در بالا توضیح داده شد که راههای کم فروشی در جایگاه سوخت میتواند با تغییر کیفیت بنزین (با اضافه کردن هوا یا ناخالصی) و یا دستکاری تجهیزات انجام پذیرد. بنابراین شرکت پخش نیز به عنوان ناظر بر روی جایگاههای سوخت وظیفه دارد تا از این دست تخلفات جلوگیری کند. بنابراین با شناسایی هر کدام از ترفندهای مذکور در جهت مقابله با آن چاره ای اندیشیده است.
اولین و سادهترین راه برای مقابله با جایگاههای کم فروش این است که یک مامور سرزده از طرف شرکت پخش فرآوردههای نفتی به جایگاه میرود. سپس یک دیسپنسر را به دلخواه انتخاب کرده و سه ظرف 5، 10 و 20 لیتری را از سوخت پر کرده و با عدد نمایشگر دیسپنسر تطابق میدهد.
در روش دیگر برای اطلاع از وجود آب در مخزن مدفون یا ارتفاع آن، مامورین شرکت پخش فرآوردههای نفتی به صورت سرزده به جایگاه میروند. سپس با استفاده از میله دیپ و آغشته کردن آن با کرمهای مخصوص که در صورت تماس با آب تغییر رنگ میدهند، وجود و عمق آب درون مخزن را بررسی میکنند.
برای کنترل کیفیت سوخت، کارشناسان بدون اطلاع قبلی 3-4 بار در ماه فرآورده عرضه شده در جایگاه را بررسی میکنند. کارشناس مربوطه مقداری از فرآورده را از سر نازل گرفته و وزن مخصوص آن را مورد آزمایش قرار میدهد. سپس وزن مخصوص بدست آمده را با وزن مخصوص موجود در بارنامه تطابق میدهند. در صورتی که 2 واحد بیشتر یا کمتر از وزن مخصوص موجود در بارنامه باشد، جایگاه دچار تخلف شده است.
اما این اقدامات از کم فروشی بنزین در جایگاه جلوگیری نمیکند بلکه صرفا، جایگاه کم فروش را مشخص میکند. البته ممکن است این اقدامات برای بعضی از جایگاه عامل بازدارنده به حساب بیاید. اما با این حال به نظر میآید خلا روش یا اقدامی جدیتر و پیشگیرانهتر در این فرآیند احساس میشود. البته لازم به ذکر است که دیسپنسر به طور کامل پلمپ است و فقط با اجازه و حضور کارشناس مربوطه امکان باز شدن و تعمیر و تعویض قطعات امان پذیر است. این پلمپ اگر به درستی انجام و رعایت شود میتواند از خیلی از تخلفات کم فروشی بنزین در جایگاه جلوگیری کند.
تخلفات توسط چه کسانی انجام میگیرد؟
با توجه به آزمایشها و کنترلهای هفتگی و ماهانه که از طرف شرکت نفت انجام میگیرد، تقلب و کمفروشی در یک جایگاه سوخت کار سادهای نیست. دو عامل جلوگیری از وقوع خطا، پلمپ بدن دیسپنسر و چکهای هفتگی و سرزده شرکت نفت است. پس تخلف چگونه اتفاق میافتد؟ در ادامه هر کدام از افرادی که در کنترل جایگاه دخیل هستند را بررسی میکنیم تا متوجه شویم تخلف بیشتر توسط چه کسانی انجام میپذیرد.
1. متصدی فروش کوچکترین عامل تخلف
در ابتدا از متصدی فروش شروع میکنیم. متصدی فروش با توجه به اینکه از همه بیشتر در جایگاه حضور دارد و به تجهیزات نزدیکتر است، برای انجام تخلف محتمل به نظر میآید. اما دستکاری دیسپنسر یا تغییر کیفیت سوخت، سودی برای متصدی فروش نخواهد داشت مگر اینکه با جایگاهدار هماهنگ بوده و از او مزد دستکاری دیسپنسر یا اضافه کردن ناخالصی به فرآورده را دریافت کند.
متصدی فروش میتواند از یک راه دیگر باعث کم فروشی بنزین در جایگاه شود. در این روش همه سود نیز به جیب خودش میرود. متصدی فروش میتواند با قرار ندادن صحیح نازل در جای خود از صفر شدن لیتر شمار جلوگیری کند و عملیات سوخت گیری را در ادامه نفر قبلی انجام دهد. در این صورت شما به کمتر از عددی دیسپنسر سوخت تحویل گرفتهاید. زیرا عددی که دیسپنسر نشان میدهد سوخت تحویلی شما و نفر قبلی است و این مبلغ اضافه به جیب متصدی فروش میرود.
جلوگیری از اتفاق افتادن همچین تقلبی ساده بوده و کافی است خودتان عملیات سوختگیری را انجام دهید. البته شایان ذکر است که این مدل تخلف امروزه تقریبا امکان پذیر نیست. زیرا سوختگیری معمولا با کارت سوخت شخصی انجام میگیرد، بنابراین لازم است که دیسپنسر قبل از شروع شدن فرآیند سوخت گیری حتما صفر شود. ضمنا پرداخت نقدی بسیار کم شده و پرداختها معمولا به صورت الکترونیکی انجام میگیرد و به حساب جایگاه واریز میشود. لذا سودی برای متصدی نخواهد داشت مگر اینکه با جایگاهدار هماهنگ باشد.
2. جایگاه دار با دستی باز
جایگاه داران دست بازتری برای انجام تخلفهای کم فروشی بنزین در جایگاه دارند. یک جایگاهدار میتواند در کیفیت سوخت تغییر ایجاد کند یا تجهیزات داخل دیسپنسر را دستکاری کرده و باعث کمفروشی شود. همچنین در کمفروشیها میتواند از متصدی فروش نیز کمک بگیرد. البته باید در نظر گرفت که سوخت تحویلی به جایگاه، فروخته شده در جایگاه و ذخیره شده در جایگاه به صورت مداوم کنترل میشود که این موضوع نیز میتواند عامل بازدارنده در کم فروشی بنزین در جایگاه به حساب آید.
اما همانطور که در بالا توضیح داده شد، دیسپنسر کاملا پلمپ بوده و کیفیت سوخت نیز هر چند وقت یکبار کنترل میشود. لذا یک جایگاه دار برای دستکاری هرکدام از این قسمتها نیاز دارد تا با کارشناس مربوطه هماهنگ باشد. مثلا میتوان پلمپ به صورت درست انجام نگرفته باشد و بتوان آن را باز و بسته کرد؛ یا کیفیت سوخت به صورت صحیح گزارش نشود و در کل فرآیند کنترل جایگاه توسط کارشناس به صورت صحیح انجام نپذیرد. لازم به ذکر است این هماهنگی بین کارشناس مربوطه و جایگاهدار میتواند با واسطهای مانند متصدی فروش انجام گیرد تا جایگاهدار از هر اتهامی مبرا باشد. که با توجه به کنترلهای شرکت نفت، ریسک انجام همچون تخلفهایی پایین است. لذا درصد کمی از جایگاههای ایران اقدام به کم فروشی بنزین در جایگاه میکنند.
در مقابل کم فروشی بنزین در جایگاه پمپ بنزین چه کنیم؟
البته تمامی این نظریهها در حد حدس و گمان هستند. با توجه به موارد ذکر شده در بالا: 1. پلمپ بودن دیسپنسر 2. کنترل کیفیت سوخت 3. بررسی آب موجود در مخزن 4. کنترل عملکرد جایگاه با پر کردن ظرفهای 5، 10 و 20 لیتری از دیسپنسر دلخواه 5. کنترل سوخت تحویلی، فروخته و ذخیره شده در جایگاه؛ کم فروشی بنزین در جایگاه سوخت کار بسیار سختی به نظر میآید و جایگاهداران و کارشناسان نیز با توجه به جریمههای سنگین در نظر گرفته برای همچون تخلفهایی، به نظر بعید میآید اقدام به کمفروشی و رشوهخواری کنند.
پیشنهاد ما به شما این است که عملیات سوخت گیری را خودتان و در صورت امکان در صبح انجام دهید، زیرا صبحها به دلیل دمای پایین هوا، بنزین چگالی بالاتری دارد و همچنین دیرتر بخار میشود. همچنین در صورت مشاهده یا احتمال اتفاق افتادن تخلف در جایگاه سوخت gas station با شماره 09627 تماس گرفته و موضوع را گزارش دهید.
سلام و ادب .لطفا در مورد علت های کاهش کیفیت بنزین مطالبی بفرمایین.ممنون از راهنمایی عوامل اینرژی
مقاله خوب و کاملی بود. خیلی چیزها در مورد بنزین و جایگاه رو من ازین مقاله یاد گرفتم
محمد عزیز ممنون که نظرتون رو با ما در میان گذاشتین.